ที่ตั้ง

เลขที่ 251 ถนนปัตตานีภิรมย์ ตำบลอาเนาะรู อำเภอเมือง จังหวัดปัตตานี

สถาปนิก / ผู้ออกแบบ

ไม่ปรากฏชื่อผู้ออกแบบ

ผู้ออกแบบอนุรักษ์ / ปรับปรุง

คุณอดิศักดิ์ วัฒนะตันทะ และคุณตวิษา วัฒนเจริญพงศ์ / คุณอนุพาสน์ สุวรรณมงคล

ผู้ครอบครอง

คุณอนุศาสน์ สุวรรณมงคล

ปีที่สร้าง

ก่อนพุทธศักราช 2460

        บ้านขุนพิทักษ์รายา ตั้งอยู่ในชุมชนหัวตลาด หรือในภาษามลายู เรียกว่า กือดาจีนอ (กือดา แปลว่า ตลาด และ จีนอ แปลว่า จีน) เป็นชุมชนที่มีชาวจีนเข้ามาตั้งถิ่นฐานตั้งแต่ในสมัยรัชกาลที่ 3 ผู้บุกเบิกย่านนี้ คือ นายปุ่ย แซ่ตัน หรือหลวงสำเร็จกิจกรจางวาง ต่อมาทายาทหลวงสำเร็จกิจกรจางวางได้เข้ามามีบทบาทในการทำกิจการจัดเก็บภาษี การทำเหมืองแร่ และการค้ากับต่างประเทศ ซึ่งขุนพิทักษ์รายา ท่านคือ ทายาทรุ่นที่ 3 ของตระกูล โดยที่ดินบริเวณบ้านขุนพิทักษ์รายาเป็นที่ตั้งของบ้านนางวไล วัฒนายากร ธิดาของขุนพิทักษ์รายากับนางเซ่งขิ้ม และเป็นมารดาของคุณศรีสุมาลย์ สุวรรณมงคล ซึ่งต่อมา บุตรชายคนที่ 4 ของคุณศรีสุมาลย์ คือ คุณอนุพาสน์ สุวรรณมงคล ผู้คิดริเริ่มการฟื้นฟูอนุรักษ์บ้านขุนพิทักษ์รายาให้กลับมามีชีวิตอีกครั้งหนึ่งเพื่อแสดงความกตัญญูกตเวทิตาต่อบรรพบุรุษ และทดแทนพระคุณแม่ในโอกาสอายุมงคลครบ 7 รอบ 84 ปี และเพื่อให้ทายาทรุ่นต่อไปได้สืบทอดอาคารแห่งนี้ไว้เป็นแหล่งเรียนรู้ของผู้ที่สนใจ เกิดประโยชน์สูงสุดแก่จังหวัดปัตตานีแผ่นดินเกิดของคุณแม่
        บ้านขุนพิทักษ์รายา เป็นเรือนแถว 2 ชั้น 2 คูหา 2 ช่วงเสา พื้นที่ใช้สอยรวม 360 ตารางเมตร รูปแบบของสถาปัตยกรรมมีส่วนผสมของสถาปัตยกรรมจีน และยังแสดงออกถึงวิทยาการของงานช่างชาวจีนกับงานช่างพื้นถิ่น วัสดุที่ผลิตในชุมชนมุสลิม อีกทั้งยังแฝงด้วยคติความเชื่อแบบจีนของคนในอดีต ชั้นหนึ่งของอาคารมีโครงสร้างเป็นผนังรับน้ำหนักโดยใช้อิฐก่อ และฉาบด้วยปูน โดยผนังฝั่งที่ติดข้างบ้านเป็นการใช้ผนังร่วมกัน ซึ่งเป็นบ้านที่เป็นพี่น้องกัน โดยผนังฝั่งนี้ยังพบร่องรอยของระดับหลังคาเดิมของบ้านก่อนที่จะมีการปรับปรุงมาเป็นรูปแบบที่ปรากฏอยู่ในปัจจุบัน ชั้นสองของอาคารเป็นโครงสร้างเสาคาน เสาไม้เชื่อมต่อลงมาถึงชั้นหนึ่งของบ้าน หลังคาส่วนหน้าอาคารเป็นทรงจั่ว ส่วนหลังของอาคารเป็นทรงปั้นหยา มีพาไลหลังคาทั้งชั้นหนึ่งและชั้นสองของอาคาร โดยหลังคาทั้งหมดมุงด้วยกระเบื้องดินเผามุงหลังคาแบบปลายแหลม การวางผังของบ้านแบ่งออกเป็น 2 ส่วนหลัก โดยยังยึดถือคติความเชื่อในการวางผังในรูปแบบเดิม คือ ส่วนด้านหน้าเป็นพื้นที่กึ่งส่วนตัว (Semi Private) ส่วนด้านหลังบ้านและชั้นสองใช้สำหรับพักผ่อน (Private) พื้นที่ทั้งสองถูกเชื่อมด้วยลานกลางหาว (Courtyard) เป็นที่ตั้งของบ่อน้ำ และยังมีประโยชน์ในการถ่ายเทอากาศจากภายนอกบ้านทำให้ภายในบ้านมีอากาศหมุนเวียนตลอด เพื่อช่วยปรับสมดุลอุณหภูมิภายในบ้านส่งผลให้ภายในบ้าน เย็นสบายเหมาะแก่การอยู่อาศัย โดยพื้นที่ชั้นหนึ่งของบ้านประกอบด้วย ห้องบรรพบุรุษเป็นตั้งของรูปเคารพบรรพบุรุษ ห้องโถงต้อนรับ ลานกลางหาว ห้องครัว ห้องนิทรรศการจัดแสดงการอนุรักษ์บ้านขุนพิทักษ์รายาและวัสดุ และห้องน้ำ พื้นที่ใช้สอยชั้นสองฝั่งด้านหน้าบ้านกั้นเป็นห้องนอนสำหรับเจ้าของบ้านเชื่อมด้วยโถงบันไดไปยังห้องอเนกประสงค์ในส่วนกลางบ้าน และห้องโถงบันไดหลังบ้าน ในส่วนของห้องน้ำและห้องอเนกประสงค์เป็นพื้นที่ที่ออกแบบขึ้นใหม่เพื่อตอบรับการใช้งานในปัจจุบัน
        บ้านขุนพิทักษ์รายา เป็นตัวอย่างของการปรับปรุงฟื้นฟูอนุรักษ์อาคารแบบเต็มรูปแบบหลังแรกของปัตตานี ทั้งการเก็บข้อมูล การค้นคว้า วิธีการก่อสร้างและการหาวัสดุทั้งเก่าและวัสดุทดแทนของเดิม โดยตั้งใจให้เหมาะสมกับอาคารและบริบทภายในชุมชมมากที่สุด ตลอดจนขั้นตอนการก่อสร้างที่คำนึงถึงความปลอดภัยสูงสุด เพื่อให้สามารถแสดงคุณค่าของสถาปัตยกรรมดั้งเดิมไว้ได้และเหมาะสมต่อการใช้งานในปัจจุบัน ทำให้บ้านขุนพิทักษ์รายากลายเป็นแหล่งเรียนรู้ที่สำคัญทางประวัติศาสตร์ สถาปัตยกรรม วิธีการอนุรักษ์ ทั้งด้านการเลือกใช้วัสดุและวิธีการก่อสร้างให้แก่นักเรียน นักศึกษา คนในชุมชนและผู้ที่สนใจ รวมทั้งทำให้เจ้าของอาคารเก่าหลายหลังในพื้นที่เห็นถึงคุณค่าของการอนุรักษ์อาคารแทนการรื้อถอน ตลอดจนการทำให้เกิดการรู้รักษ์คุณค่าของชุมชนทำให้คุณค่านี้คงอยู่ตลอดไป

ช่างภาพ